Atlar
“Halk anlatılarındaki RUH ARKETİPİ ya da buradaki kullanımıyla DOĞAÜSTÜ YARDIMCI’nın Tanrı ile ilişkisi Jung tarafından da net bir şekilde ifade edilir Anlatılarda, olağanüstü yardımcının hayvan formunda göründüğü de olur. Jung, insanlar gibi davranıp konuşan yeri geldiğinde onlardan zeki olan bu hayvanlara yardımcı hayvanlar der ve ruh arketipinin bu hayvanlar aracılığıyla ifade edildiğini ekler.
Bamsı Beyrek anlatısında KAHRAMANIN ATI oldukça önemli bir konuma sahiptir.
Beyrek’in deniz kulunu boz aygırı babasının hediyesidir.
Anlatıda konuşma, sihir yapma gibi bir özelliği yoktur.
Ancak Beyrek kaledeki esaretinden kurtulduğunda atına şöyle seslenir:
“İki koşa kartaşa benzer senün kulacuğun, eri muradına yetürür senün arhacuğun,
at demezem sana kardaş derem,
kardaşımdan yeğ,
başuma iş geldi yoldaş derem,
yoldaşımdan yeğ.”(Tezcan vd. 82)
Görüldüğü gibi Beyrek atını kardeşten de, yoldaştan da üstün tutmakta başına iş gelince ondan yardım dilemektedir.
Türk halk anlatılarında, kahramanın atının üstün özelliklere sahip olması çok yaygın bir motiftir.
Orta Asya Türk destanlarında at, ölen sahibini diriltirken,
Bey Böyrek anlatılarının Acıyurt ve Yozgat rivayetlerinde, Bey Böyrek’i üvey annesinin tuzaklarından korur, ölümden kurtarır, ona yol gösterir ve büyü yapar.(Elçin, 1965; Kaya,1975).
Anlatıların sonunda erginlenmiş olarak maceradan dönecek olan kahramanın macerasını binek hayvanı olan atıyla sürdürmesi,
Şamanik inanç sistemi ve İslam mitolojisindeki
göğe yükselmeyle de ilişkilendirilebilir.
Mircea Eliade, Şaman’ı dünyanın merkezine taşıyan veya havada uçmasını sağlayan
simgesel anlamlarla yüklü bir davuldan söz eder.
Burada davul şamanı taşıyan binek hayvanını simgeler.
Bahaeddin Ögel, Şamanın göğe çıktığı Pura adlı bir at ruhundan söz eder
ve bunu İslam inancında Hz. Muhammed’i göğe yükselten
Burak adlı ata benzetir.
Anlatı kahramanı, macerasının sonunda Jung’un ifadesiyle
psikolojik açıdan tanrıya ulaşma süreci denilen bir dönüşüme
uğrayarak yeniden doğmaktadır.
Anlatıyı bir erginlenme öyküsü olarak okuduğumuzda anlatı kahramanını,
bu tanrılaşma ve dönüşüm sürecine taşıyan üstün özellikleri olan
“kardeşinden yeğ” atı da,
Şamanik inanç sistemi ve İslam mitolojisindeki örneklerle
aynı düzlemde okunabilir.
Bütünlüklü bakıldığında hayvan ya da insan formunda olsun,
doğaüstü yardımcı toplumsal bilinçdışı ile geçmişten getirilen
dinî ve kültürel kodların bir parçasıdır”
Kaynakça :
BAMSI BEYREK VE BEY BÖYREK ANLATILARINDA ARKETİPİK İMGELER
Tuba SALTIK ÖZKAN
